परिचय
गर्भधारणेमध्ये स्त्रीबीज (egg cells) कशासाठी, आणि कसे तयार होतात—या गूढाचा शोध सध्या संशोधकांच्या लक्षात आहे. UCLA मधील विकासात्मक जीवशास्त्रज्ञ अमांडर क्लार्क यांनी मानव अंडाशयातील बीजनिर्मितीचा जीवनचक्र अभ्यासण्याचा उपक्रम केला असून त्यांनी माकडांवर केलेल्या अभ्यासामुळे हे रहस्य उलगडले आहे .
संशोधनाचा तपशील
२०१५ मध्ये ‘नेचर कम्युनिकेशन्स’ जर्नलमध्ये प्रकाशित या अभ्यासात, गर्भधारणेच्या सुरुवातीपासून जन्मानंतर सहा महिन्यांपर्यंत माकडांच्या अंडाशयांचा विकास तपासण्यात आला. यात जर्म (germ) पेशी आणि रेणूंची निर्मिती व ती दिसणाऱ्या उपसंरचना—”नेस्टस्” (nests)—यांचा नकाशा तयार करण्यात आला आहे. हे नेस्टस् फुटल्यावर स्वतंत्र स्त्रीबीज बाहेर पडतात आणि त्यांना pre‑granulosa पेशींनी वेढते; याला प्रारंभीचे ऍडिम फॉलिकल्स (primordial follicles) म्हणतात. हीच स्त्रीबीजांचा साठा (ovarian reserve) म्हणून काम करते .
महत्त्व आणि उपयोग
या संशोधनामुळे वैज्ञानिकांना प्रयोगशाळेत अंडाशयाची नक्कल तयार करणे शक्य होणार आहे, ज्यामुळे PCOS (पॉलीसिस्टिक ओवेरियन सिंड्रोम) आणि इतर प्रजननसंबंधित आजारांचा अभ्यास अधिक सखोल करता येईल. तसेच लैंगिक हार्मोन्स—इस्ट्रोजेन, प्रोजेस्टेरॉन आणि टेस्टोस्टेरॉन—की तपासणीही या अभ्यासात झाली आहे, जे महिला आरोग्य व प्रजननासाठी महत्त्वाचे आहेत .
वैज्ञानिक दृष्टीकोनातून संयोजनेचा प्रवाश
शरीरात मासिक पाळीच्या चक्रादरम्यान एकच स्त्रीबीज (egg) मुक्त होत—या क्रमात बीजपुरी (follicle) तयार होते. मेंदूतील पिट्यूटरी ग्रंथीने हार्मोन्स सोडतात, ज्यामुळे फॉलिकल्स वाढतात आणि एक अंडकं परिपक्व होतं. हे अंडकं फालोपियन ट्यूबमध्ये जाते, इथे ते शुक्राणूने निषेचित होऊ शकते . निषेचनानंतर, वंशाणु (zygote) तयार होतो, जो कलिका (blastocyst) आणि नंतर गर्भावस्थेत वाढतो .