MahaTET Notes: विकासाची संकल्पना आणि अधिगमाशी त्याचा संबंध

1. विकासाची संकल्पना:

विकास ही एक जीवनभर चालणारी प्रक्रिया आहे, ज्यामध्ये व्यक्तीचे शारीरिक, क्रियात्मक, संज्ञानात्मक, भाषिक, संवेगात्मक, आणि सामाजिक विकास होतात.

बालकाच्या आयुष्याच्या प्रत्येक टप्प्यावर गुणात्मक (Qualitative) व परिमाणात्मक (Quantitative) बदल होतात.

विकासाच्या प्रक्रियेत बदल क्रमबद्ध आणि सुसंगत असतात, जे परिपक्वतेवर आधारित असतात.

अरस्तूच्या मते, विकास आंतरिक व बाह्य घटकांमुळे घडणारे परिवर्तन आहे.


2. विकासाचे मुख्य अभिलक्षण:

जीवनभर चालणारी प्रक्रिया: गर्भधारणेपासून मृत्यूपर्यंत विकास सुरू असतो.

प्रगतिशीलता आणि नियमितता: विकास हे व्यवस्थित, प्रगतिशील, आणि नियमित स्वरूपाचे असते.

बहु-आयामी विकास: विकास अनेक क्षेत्रांत वेगवेगळ्या गतीने घडतो, म्हणजेच काही ठिकाणी जलद तर काही ठिकाणी हळू.

लवचिकता: व्यक्ती कोणत्याही विकासाच्या क्षेत्रात अचानक सुधारणेस सक्षम असते, आणि चांगले वातावरण त्यात मदत करते.

परिणाम: विकास हे परिपक्वतेमुळे क्रियात्मकतेच्या स्तरावर होणारे बदल असतात. उदाहरणार्थ, शब्दसंग्रहाचा आकार आणि जटिलता वाढणे.

मात्रात्मक व गुणात्मक बदल: उदा. वय वाढल्याने उंची वाढणे (मात्रात्मक), तर नैतिक मूल्यांची निर्मिती (गुणात्मक).

प्रासंगिकता: विकास ऐतिहासिक, सामाजिक-सांस्कृतिक, आणि पर्यावरणीय घटकांवर अवलंबून असतो.

व्यक्तिगत अंतर: विकासाच्या गतीत आनुवंशिक घटक व पर्यावरणीय प्रभावांमुळे वैयक्तिक फरक असतो.


3. अधिगमाशी संबंध:

विकासाच्या प्रत्येक टप्प्यावर होणारे बदल आणि परिपक्वता अधिगम प्रक्रियेवर परिणाम करतात.

मुलाचे समज, कौशल्ये, आणि बौद्धिक क्षमतांमध्ये घडणारे बदल त्याच्या शिकण्याच्या प्रक्रियेस अनुकूल ठरतात.

विकासामुळे आलेल्या परिपक्वतेमुळे मुलाच्या नवीन गोष्टी शिकण्याची क्षमता सुधारते.

विकासाची संकल्पना आणि अधिगमाशी त्याचा संबंध 20 प्रश्न उत्तरे पाहण्यासाठी येथे क्लिक करा.