२०२५–२०२६ शैक्षणिक वर्षापासून, CBSE (Central Board of Secondary Education) ने १०वीच्या विद्यार्थ्यांसाठी एक महत्त्वपूर्ण निर्णय घेतला आहे – आता बोर्ड परीक्षा वर्षातून दोन वेळा घेतली जातील. हा निर्णय NEP 2020 (National Education Policy) च्या विचारसरणीशी सुसंगत असून, आता विद्यार्थ्यांना गुण सुधारण्याची दुसरी संधी मिळणार आहे .
परीक्षेचा कालक्रम आणि रचना
- पहिला टप्पा – फेब्रुवारीमध्ये अनिवार्य परीक्षा;
- दुसरा टप्पा – मे महिन्यात पर्यायी परीक्षा (केवल इच्छुक विद्यार्थ्यांसाठी), ज्याचा उपयोग गुण सुधारण्यासाठी केला जाऊ शकतो ;
- परिणाम – फेब्रुवारी परीक्षेचे निकाल एप्रिलमध्ये, तर मे परीक्षेचे निकाल जूनमध्ये जाहीर होतील ;
- गुण राखण्याची पद्धत – दोन परीक्षांपैकी प्रत्येक विषयाचा सर्वोत्तम गुण अंतिम निकालात समाविष्ट केला जाईल ;
- आंतरर्गत मूल्यांकन (internal assessment) – वर्षातून एकदाच; म्हणजे परीक्षा लोड कमी झाला आणि पाठ्यक्रम वेळेवर पूर्ण करण्यास मदत होईल ;
- NEP 2020 चा आधार – हा बदल महत्त्वपूर्ण “high‑stakes” (उच्च दाब) पद्धतीतून दूर जात “learning and competency-based evaluation” कडे वळण्याचा एक भाग आहे .
विद्यार्थ्यांसाठी फायदे
- दुहेरी संधी – पहिल्या परीक्षेत न चांगले केले तर, दुसऱ्या परीक्षेत सुधारणा करण्याची संधी;
- तणाव कमी – एकच निर्णायक परीक्षा नव्हे, तर दोन संधी उपलब्ध असल्यामुळे मानसिक तणाव कमी होतो ;
- स्टडी स्ट्रॅटेजी – विद्यार्थी विषयानुसार रणनीती ठरवून एका परीक्षेत काही विषय, दुसर्‍यात इतर विषय घेऊ शकतात ;
- तानात्मकता कमी – अचानक तयारीला येणारा तणाव कमी होऊन गुण सुधारण्यासाठी नियोजन करता येते;
- समावेशी शिक्षण – आजार, कौटुंबिक अडचणी, आत्मविश्वासाचा अभाव अशा कारणांमुळे पहिल्या परीक्षेत परफॉर्म न करता येणाऱ्यांना दुसरी संधी मिळते .
आव्हाने आणि चिंता
- शैक्षणिक कॅलेंडरचा ताण – फेब्रुवारीची परीक्षा पूर्ण होताच मे महिन्यात दुसरी परीक्षा लागल्यामुळे, अभ्यासक्रमाचा वेळसंक्रमण आणि वर्ग ११ ची तयारी बाधित होऊ शकते ;
- शिक्षकांचा कामाचा भार वाढणे – परीक्षापुढील मूल्यांकन आणि नवीन वर्ग ११ चा आरंभ ही जबाबदारी एकत्र येते, ज्यामुळे शिक्षकांचे कामाप्रती ताण वाढू शकतो ;
- अतिरिक्त खर्च आणि व्यवस्थापनाचे आव्हान – परीक्षा केंद्र, पेपर तयारी, मूल्यांकन आणि प्रशासकीय प्रक्रिया दुप्पट होताना संसाधनांच्या गरजा वाढू शकतात;
- अत्यधिक गुणासाठी दबाव – काही पालक फक्त गुण सुधारासाठी दुसऱ्या परीक्षेत विद्यार्थ्यांवर अधिक दबाव आणू शकतात, ज्यामुळे मानसिक स्वास्थ्यावर विपरीत परिणाम होऊ शकतो .
विद्यार्थ्यांसाठी तयारीच्या टिप्स
- सत्र सुरुवातीपासून नियमित तयारी – फेब्रुवारी परीक्षेची तयारी लवकर सुरु करा आणि त्यानंतर सुधारणा योजना ठेवा;
- स्वत:चा मूल्यांकन – फेब्रुवारी परीक्षेच्या मुद्रांचा विश्लेषण करून कमजोरी दाखवणारे विषय ओळखा आणि मे मधील सुधारणा त्यानुसार करा;
- मॉक टेस्ट्स – दोन्ही टप्प्यांसाठी मॉक टेस्ट्स आणि रिव्हिजन प्रॅक्टिसेस करा;
- आराम आणि मानसिक स्वास्थ्य – निरंतर अभ्यास करताना अंतराल घेणे आणि आराम महत्वपूर्ण आहे;
- शिक्षक आणि पालकांचा सहयोग – शिक्षिका/शिक्षक आणि पालकांनी सकारात्मक मार्गदर्शन दिल्यास विद्यार्थ्यांना मनःशांती आणि प्रेरणा मिळते.