भाद्रपद शुद्ध पंचमीला साजरा केला जाणारा ऋषीपंचमी व्रत हा भारतीय संस्कृतीतील एक महत्त्वाचा आणि पवित्र सण मानला जातो. या दिवशी सप्तऋषींची पूजा केली जाते आणि त्यांना नैवेद्य म्हणून पारंपरिक ‘ऋषीची भाजी’ अर्पण केली जाते. ही भाजी केवळ अन्न नसून आरोग्यदायी, सात्त्विक व अध्यात्मिक दृष्ट्या शुद्ध मानली जाते.
ऋषीपंचमीला भाजी का केली जाते?
या व्रतादरम्यान बनवली जाणारी भाजी ही निसर्गातील विविधतेचं प्रतीक आहे. वेगवेगळ्या भाज्या, कंदमुळे आणि पालेभाज्या एकत्र करून साध्या पद्धतीने शिजवली जाते. यात कांदा-लसूण वापरला जात नाही, कारण भाजी सात्त्विक ठेवली जाते. ही परंपरा आपल्याला “विविधतेतून एकता” आणि “समूहिकतेतून समता” या मूल्यांची जाणीव करून देते.
आरोग्यदायी फायदे
- ही भाजी पचायला हलकी असून उपवासानंतर खाण्यास योग्य मानली जाते.
- फायबरने समृद्ध असल्याने ती शरीरशुद्धी करते.
- कारलं, गवार, पालक, रताळं, सुरण यांसारख्या भाज्यांचा वापर केल्याने रक्तशुद्धी होते व रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते.
- ही रेसिपी “एकाच थाळीत सर्व पोषण” देणारी असल्याने शरीरातील संतुलन राखते.
निवेदिता सराफकडून ऋषीपंचमीची भाजी रेसिपी
लागणारे साहित्य (४ लोकांसाठी):
- ८–१२ भाज्या (गवार, कारले, चवळीच्या शेंगा, पालक/मेथी, मुळा, घोसाळे, दुधी, शेवग्याच्या शेंगा, सुरण, रताळं) – प्रत्येकी ½ कप
- किसलेला नारळ – २ चमचे
- शेंगदाणा कूट – २ चमचे
- तीळ कूट – १ चमचा
- हिरव्या मिरच्या – १–२
- आलं – ½ चमचा
- जिरं – ½ चमचा
- हळद – ¼ चमचा
- मीठ – चवीनुसार
- गूळ – थोडासा (ऐच्छिक)
- तूप/तेल – २ चमचे
कृती:
- सर्व भाज्या स्वच्छ धुऊन छोटे तुकडे करून घ्या.
- मोठ्या भांड्यात भाज्या, मीठ व हळद टाकून थोडं पाणी घालून शिजवून घ्या.
- भाज्या शिजल्यावर त्यात नारळ, शेंगदाणा कूट, तीळ कूट, हिरवी मिरची-आलं पेस्ट मिसळा.
- गोडसर चव आवडत असल्यास थोडा गूळ घाला.
- शेवटी तूप/तेलात जिरं, हिंग, मिरची टाकून फोडणी द्या आणि वरून कोथिंबीर पेरा.
पारंपरिक महत्त्व
- ऋषीपंचमीची भाजी ही “सर्व भाज्यांना समान स्थान” देणारी रेसिपी आहे.
- यातून निसर्गाची समृद्धी, संतुलन आणि समाजातील समतेचा संदेश मिळतो.
- पारंपरिकरित्या ही भाजी मातीच्या भांड्यात केली जाते, ज्यामुळे चव व पवित्रता अधिक वाढते.
श्रावण–भाद्रपदातील सात्त्विक व्रतांमध्ये ही भाजी खास स्थान राखते. त्यामुळे यंदा ऋषीपंचमीला नक्कीच निवेदिता सराफकडून सांगितलेली ही सोपी आणि आरोग्यदायी रेसिपी करून पाहा.