गणेशोत्सवामुळं प्रत्येक घर आणि मंडळात उत्साह उराशी असतो — परंतु परंपरेच्या तेजात पर्यावरणाचे नुकसानही होत राहते. पूणेकर या वर्षी “मखर” सजावटीच्या वेळेस बदल स्वीकारत आहेत — थर्मोकॉल जगून, आता पर्यावरणपूरक साहित्य, शाडू मातीची मूर्ती, आणि नैसर्गिक रंग आणि मखर सजावट हे प्रधान झाले आहे. या नवसंकल्पित बदलांनी उत्सवाला मिळाली एक नवी शाश्वत ओळख.
1. पर्यावरणपूरक सामग्रीची निवड
- बाम्बू, जूट, कॉटन, पुनर्वापरित कागद आणि लाकूड — हे पारंपरिक व पर्यावरणमैत्रीपूर्ण साहित्य मखराचे मूलभूत घटक बनले आहेत. उदाहरणार्थ, बांसाच्या फ्रेमने हलकी, पण टणक रचना केली जाऊ शकते. पुनर्वापरित कागद आणि लाकडाने मखर टिकाऊ आणि भव्य बनतात .
- फुलं, पानं, नारळाची झाकणं यांसारख्या निसर्गसौंदर्य समृद्ध घटकांचा उपयोग, नंतर कम्पोस्टिंगसाठी सोयीस्कर ठरतो .
2. शाडू माती‑मूर्ती व कुटुंब‑कार्यशाळा
पुण्यातील विविध संस्था — PMC, ‘पुढारी’, आणि MPOC यांच्या संयुक्त सहकार्याने नवी पिढीमध्ये पर्यावरण जागरूकता रुजवण्यास शाळांमध्ये शाडू मातीची मूर्ती तयार करण्याचे कार्यशाळा सुरू आहेत .
यासोबतच, Pune‑मधील समुदायाचे शाडू मातीपासून पर्यावरणपूरक गणेशमूर्ती तयार करण्याच्या कार्यशाळा लोकांमध्ये उत्साहाचे केंद्र बनल्या आहेत. या कार्यशाळांमध्ये मुलांनाही शेवटी मूर्ती स्वतः बनवायला मिळते, ज्यामुळे त्यांना सांस्कृतिक कलेची ओळखही होते .
3. स्थायी मखर सजावट — Eco Makhars
- Eco Makhars — पुण्यात Abhay Kardeguddi आणि Nachiket Thakur यांनी पुनर्वापरित कागदाने बनवलेले सजावटीचे मखर विकसित केले आहे. हे सजावटीचे तुकडे 3–5 वर्षे वापरता येणारे, हलके, आणि आकर्षक असतात .
- Ideal Eco‑Products या पुण्याच्या कंपनीने पुनर्वापरित रिपल्ड पेपरने १५ किलोपर्यंत वजन धारण करण्यास सक्षम, मुद्रित, आणि पटकन असेंबल होणारे मखर बनवले आहेत. उत्सवानंतर ते तुटवून अथवा संग्रह करून पुन्हा वापरता येतात .
4. PMC चा पर्यावरण धोरण आणि जनजागृती
PMC ने यावर्षी पूर्वतयारी म्हणून मूर्तिकारांशी बैठक घेऊन POP (Plaster-of-Paris) या प्रदूषणकारक पदार्थ ऐवजी क्लיי, पेपर, आणि बायोडिग्रेडेबल सामग्री वापरण्याचे धोरण दिले आहे. PMC ने नैसर्गिक रंग, पल्ले, फुलं, आणि जलप्रदूषण नियंत्रित करण्यासंदर्भातील मार्गदर्शक सूचना जारी केल्या आहेत .
याच पार्श्वभूमीवर मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी सुद्धा POP मूर्तींच्या पर्यावरणीय परिणामावर आधारित धोरणात्मक निर्णय घेण्याची व नागरिकांमध्ये जनजागृती करण्याची ताकीद केली आहे .
5. परदेशातील Punekar साठी “Manache Ganapatis”
पर्यावरणपूरक सजावटीचा प्रभाव फक्त पुण्यातच नाही तर विदेशातील पुणेकरांकडेही जाण्यासारखा आहे. पर्यावरणपूरक शाडू मातीच्या सूक्ष्म “Manache Ganapati” मूर्तींची मागणी अमेरिका, युरोप, ऑस्ट्रेलिया इ. देशांमध्ये १५–२० % नी वाढली आहे. या मूर्ती पुन्स्याच्या पारंपरिक रंगात जगभर पोहोचल्या आहेत .
निष्कर्ष
या वर्षीचा पुणेचा गणेशोत्सव म्हणजे केवळ उत्सव नव्हे तर एक जबाबदारतेचा संदेशही आहे. पर्यावरणपूरक सजावट, शाडू मातीच्या मूर्ती, पुनर्वापर, आणि शाश्वत धोरणे — हे सारे आम्हाला आठवण करून देतात की परंपरा आणि प्रगती एकत्र येऊन खऱ्या अर्थी भविष्यातायलाही धरतात.