नैसर्गिक सुरक्षा कवच म्हणून ओझोन थर आपल्याला सूर्यमाध्यमातून येणाऱ्या हानिकारक अल्ट्राव्हायोलेट किरणांपासून संरक्षण देतो. 1980 च्या दशकात या थरात मोठे नुकसान झाले—विशेषतः अँटार्क्टिकामध्ये—परंतु आता जागतिक प्रयत्नांनी धीरे-धीरे त्याचा पुनरुत्थान सुरू केला आहे.
ओझोन सुधारणा: जागतिक सहकार्याचा निकाल
1987 मधील माँट्रियॉल प्रोटोकॉल ने सीएफसी (CFC) व अन्य ओझोन-क्षयक रसायने छेड्याने बंद करण्यास सुरुवात केली. या ऐतिहासिक जागतिक करारामुळे 99% पर्यंत हानिकारक रसायनांची निर्मिती थांबवली गेली आहे.
यामुळे पुढील दशकात ओझोन थर सुधारला, आणि 2040 पर्यंत जवळपास सर्वत्र, 2045 पर्यंत आर्क्टिकमध्ये, व 2066 पर्यंत अँटार्क्टिकमध्ये 1980 पूर्वीच्या पातळीवर पुनरुत्थान होण्याची शक्यता आहे.
उष्णतेतील प्रभाव आणि जलवायु बदल
सीएफसी प्रतिबंधामुळे 2100 पर्यंत सुमारे 0.5°C पर्यंत जागतिक तापमान वाढ टळू शकते, असा अंदाज आहे.
परंतु, अलीकडच्या अभ्यासांनुसार, ओझोन थराचे पुनरुत्थान हे ग्लोबल वॉर्मिंग मध्ये अपेक्षेपेक्षाही जास्त सहभाग करू शकते. “University of Reading” च्या संशोधनानुसार, 2015 ते 2050 दरम्यान ओझोनमुळे अतिरिक्त उष्णता 40% अधिक वाढू शकते, ज्यामुळे तो कार्बन डायऑक्साइडनंतर दुसऱ्या क्रमांकाचा वैश्विक तापमान चालक बनू शकतो.
आणखी जोखीम: जंगले, ज्वालामुखी आणि उपग्रहांचा प्रभाव
- जंगले जळणे: ऑस्ट्रेलियामधील 2019–20 च्या भीषण जंगली आगींमुळे ओझोन थरात 3–5% पर्यंत घट झाली, ज्यामुळे काही क्षेत्रांमध्ये पुनरुत्थान धीमे होऊ शकते.
- ज्वालामुखी चुंबकीयता: तांगा ज्वालामुखीचा (2022) उदय असूनही, ओझोन थरात मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले नाही—पण हे निसर्गाचे अनियंत्रित घटक असल्याने सतत निरीक्षण आवश्यक आहे.
- उपग्रह अपघनन: स्टारलिंक उपग्रहांच्या अवशेषांपासून तयार होणारे ऍल्युमिनियम ऑक्साइड हे रसायन ओझोन थराचे नाशक आहे. भविष्यात वार्षिक 397 टनपर्यंत या घटकाचे उत्सर्जन होऊ शकते—या धोका मोलाचं आहे.