भारत आणि अमेरिकेच्या अंतराळ संशोधन संस्थांमध्ये (ISRO आणि NASA) गेल्या दशकभर चाललेल्या सहकार्याचा अत्यंत महत्त्वाचा टप्पा आज पार पडला. NASA आणि ISRO यांनी संयुक्तपणे विकसित केलेल्या NISAR (NASA-ISRO Synthetic Aperture Radar) उपग्रहाचे यशस्वी प्रक्षेपण आज सायंकाळी 5.40 वाजता श्रीहरिकोटा येथून करण्यात आले.
हे प्रक्षेपण GSLV-F16 या शक्तिशाली रॉकेटद्वारे दुसऱ्या प्रक्षेपणस्थळावरून पार पडले. NISAR हे पृथ्वीवरील नैसर्गिक घडामोडींचे उच्च रिझोल्यूशनमध्ये निरीक्षण करणारे एक अग्रगण्य उपग्रह आहे. हवामान बदल, शेतीमधील पॅटर्न, आपत्ती व्यवस्थापन व समुद्रकिनाऱ्यांवरील बदल यावर सखोल नजरा ठेवण्यासाठी हा उपग्रह अत्यंत उपयुक्त ठरणार आहे.
🌍 NISAR उपग्रहाची वैशिष्ट्ये:
- वजन: 2393 किलो
- कक्षा: सूर्यसमकालीन ध्रुवीय कक्षा (Sun-synchronous polar orbit)
- रडार प्रणाली: NASA कडून L-बँड, ISRO कडून S-बँड
- तंत्रज्ञान: SweepSAR — दर 12 दिवसांनी पृथ्वीचे विस्तृत नकाशांकन
- कार्यकाल: किमान 5 वर्षे
- विशेष बाब: GSLV द्वारे प्रथमच सूर्यसमकालीन कक्षेत प्रक्षेपण
🔍 NISAR चे उद्दिष्ट:
NISAR उपग्रह हिमनद्या सरकणे, वनतोड, भूकंप, जमिनीच्या हालचाली, शेती आणि जलविज्ञान यांच्यावर बारकाईने लक्ष ठेवेल. हवामान बदलाचे परिणाम समजून घेण्यासाठी, तसेच नैसर्गिक आपत्तींच्या वेळी तत्काळ निर्णय घेण्यासाठी ही माहिती अमूल्य ठरणार आहे.
🚀 प्रक्षेपणानंतरचा टप्पा:
उपग्रह सध्या In-Orbit Checkout या 90 दिवसांच्या प्रारंभीच्या टप्प्यात आहे. या कालावधीत सर्व उपकरणे आणि प्रणालींची चाचणी केली जाणार असून, त्यानंतर वैज्ञानिक निरीक्षण सुरू होईल.
🤝 भारत-अमेरिका सहकार्य:
या मिशनसाठी NASA व ISRO यांच्यात गेल्या 10 वर्षांपासून सखोल वैज्ञानिक आणि तांत्रिक देवाण-घेवाण सुरू होती.
- NASA: L-बँड रडार, रडार इलेक्ट्रॉनिक्स, GPS रिसीव्हर्स, उच्चगती डेटा लिंक
- ISRO: S-बँड रडार, सॅटेलाइट बस, GSLV-F16 प्रक्षेपण, ग्राउंड स्टेशन आणि संपूर्ण संचालन
📊 खर्च आणि महत्त्व:
- एकूण खर्च: $1.5 बिलियन (सुमारे ₹13,000 कोटी)
- NASA चा वाटा: $1.2 बिलियन (~ ₹10,000 कोटी)
- ISRO चा वाटा: ₹788 कोटी
NISAR हे पृथ्वी निरीक्षणाच्या क्षेत्रातील सर्वाधिक खर्चिक आणि तंत्रज्ञानसमृद्ध मिशनपैकी एक मानले जात आहे.
📡 ऐतिहासिक घटक:
- GSLV ची ही 18 वी मोहीम व 12 वी स्वदेशी क्रायोजेनिक टप्प्याची उड्डाण मोहीम
- श्रीहरिकोटा येथून झालेले 102 वे प्रक्षेपण
🌐 जागतिक परिणाम:
NISAR उपग्रहामुळे हवामान निरीक्षण, पर्यावरण संवर्धन आणि मानवी जीवन सुरक्षा क्षेत्रात जागतिक पातळीवर नवीन दारे खुली होणार आहेत.