गुजरात: आशियाई सिंहांच्या संवर्धनासाठी राज्य सरकारने मोठा निधी (~ ₹37.35 कोटी) खर्च केला असला तरी, गेल्या दोन वर्षांत 307 सिंहांचा मृत्यू झाला आहे. हा आकडा शासनाच्या सिंह संवर्धन धोरणांमध्ये गंभीर दोष असल्याचे चिंतेचे संकेत देतो. पुढील तपशील हे समस्या कुठे आहे हे स्पष्ट करतात.
संख्यात्मक परिस्थिती
- ऑगस्ट 2023 ते जुलै 2024 या कालावधीत 141 सिंह मरण पावले.
- ऑगस्ट 2024 ते जुलै 2025 या कालावधीत ही संख्या वाढून 166 झाली.
- या दोन वर्षांत एकूण 307 सिंह मृत्यूमुखी पडले आहेत.
मृत्यूची मुख्य कारणे
- रोगराई
सर्वाधिक मरणाचे कारण. पहिल्या वर्षी जवळपास 60, तर दुसर्‍या वर्षी सुमारे 81 सिंह रोगग्रस्त अवस्थेत मृत्युमुखी पडले. - प्रादेशिक संघर्ष (territorial conflict)
सिंहांमध्ये अधिवास व क्षेत्रावर वाद आणि संघर्षामुळे बरेच जीव गेले. - मानवी कारणे
विविध मानवी हस्तक्षेप: रेल्वे अपघात, विद्युत धक्का, उघड विहिरी, इत्यादी. हे देखील सिंहांसाठी धोकादायक ठरले आहेत.
अमरेली जिल्ह्याची स्थिती
अमरेली हे जिल्हा सध्या सर्वाधिक सिंहांची संख्या असलेला आहे. तथापि, मृत्यूच्या बाबतीत देखील अमरेंलीला सर्वाधिक फटका बसला आहे. जानेवारी ते जुलै 2025 या सात महिन्यांमध्ये येथे 31 सिंहांचा मृत्यू झाला, ज्यात 14 बछडे आहेत.
या जिल्ह्यात निमोनिया, सेप्टिसेमिया, तसेच इतर उपचारात्मक रोगांचे प्रादुर्भाव जास्त आहे, ज्यामुळे पशुवैद्यकीय सेवा आणि आरोग्य व्यवस्थापनाची कमतरता स्पष्ट होते.
एकूण सिंहसंख्या आणि अधिवास
गुजरातमध्ये सध्या साधारण 891 आशियाई सिंह आहेत, आणि हे सिंह सात जिल्ह्यांत पसरलेले आहेत. गुडशिप म्हणून, गुजरात हे जागतिक पातळीवर आशियाई सिंहांचा नैसर्गिक अधिवास आहे.
धोरणात्मक प्रश्न आणि गरजा
- रोग प्रतिबंधक उपाययोजनांची सुधारणा आवश्यक आहे, विशेषतः न्यूमोनिया, सेप्टिसेमिया सारख्या आजारांविरुद्ध.
- पशुवैद्यकीय सुविधांमध्ये वाढ करावी लागेल — वेळेत उपचार, योग्य औषधे, झपाट्याने तज्ञांची उपलब्धता हे गरजेचे आहे.
- मानवी–वन्यप्राण संग्राम रोखण्यासाठी हस्तक्षेप: रेल्वे मार्ग आहेत जिथे सिंह ओढाताण करताना येतात; उघड विहिरी सुरक्षित तीव्रतेने झाकल्या पाहिजेत; विद्युत तारे किंवा अन्य संरचनात्मक धोके कमी करावेत.
- वन परिक्षेत्रांचा विस्तार व निगरानी करावी लागेल, तसेच जंगलातील स्रोत पुरवठ्याची देखभाल करावी — पिण्याचे पाणी, अन्न, निवारा इत्यादी.
- स्थानिक लोकसंख्या व सरकारमध्ये जाणीव वाढविणे; सिंह संवर्धन हे सर्वांचे दायित्व.
निष्कर्ष
राज्य सरकारने दोन्ही वर्षांत जवळपास ₹37.35 कोटी खर्च केले असले तरी, मृत्यूची वाढ हा चिंतेचा विषय आहे. रोगराई, मानव हस्तक्षेप आणि संसाधनाच्या अभावामुळे आशियाई सिंह संवर्धनासाठीची पोहोच, धोरणे आणि व्यवहार यांची पुनरावलोकन गरजेची आहे. जर त्वरित उपाययोजनाअंतर्गत काम केले नाही, तर गुजरातमधील हा वैशिष्ट्यपूर्ण जीवसंख्या संकटात येऊ शकते.