गणेश चतुर्थी २०२५ हा श्रीगणेशाचा जन्मोत्सव असून हिंदू परंपरेत विघ्नहर्ता, बुद्धीप्रदाता आणि मंगलदायक देव म्हणून पूजला जातो . या उत्सवाची प्रारंभ तिथी बुधवार, २७ ऑगस्ट २०२५ आहे, ज्या दिवशी ‘चतुर्थी तिथी’ चालू होते (२६ ऑगस्ट दुपारी 1:54 वाजता सुरू होऊन, २७ ऑगस्ट रोजी दुपारी 3:44 वाजता संपते) .
शुभ मध्याह्न पुजा मुहूर्त म्हणजे “मध्यान्ह काळ”, हा पीठस्थापनेसाठी अत्यंत फलदायी काळ मानला जातो—११:०५ ते १३:४० (सुमारे) वेळेत पूजा करणे अतिशय शुभ ठरते .
गणपती मूर्ती प्रतिष्ठा व पूजेचे नियम
- मूर्तीची निवड: लेफ्ट फोल्ड ट्रंक असलेली मातीची (Clay/Shadu) मूर्ती निवडावी. ही पारंपारिक आणि सुविधाजनक आहे .
- स्थापन: पूजा स्थळ स्वच्छ करून गंगाजलाने शुद्ध करावे. लाल किंवा पिवळ्या वस्त्राने आच्छादित प्लॅटफॉर्म किंवा चौकीवर मूर्ती ठेवावी .
- दिशा: मूर्ती उत्तर-पूर्व (ईशान्य) दिशेला ठेवावी, ज्यामुळे शुभशक्तीचे आगमन होते .
- पूजा विधी: पंचामृत स्नान, प्रण प्रतिष्ठा करून शोडशोपचार (१६ अंगांची पूजा), मोदक, फुलं, दिवा, धूप, आरती यांचा समावेश असतो .
पूजार्चन व व्रत
- स्वच्छ, सात्विक आहार अवलंबावा—शाकाहारी, नॉन-व्हेज, कांदा-लसूण टाळावे; गरमी आणि तपशिल कमी असलेली व्रतभोजन करावे .
- अनेक भक्त निराहार (निरजल) किंवा फळानिर्भर व्रत राखतात. पूजा दररोज सकाळी व संध्याकाळी आरती व भोग देऊन चालू ठेवावी .
चंद्र दर्शनाची परंपरा टाळावी
परंपरेनुसार गणेश चतुर्थीच्या दिवसाला (२६ ऑगस्ट दुपारी 1:54 ते 8:29, २७ ऑगस्ट सकाळी 9:28 ते संध्याकाळी 8:57) चंद्रदर्शन टाळले पाहिजे कारण मिथ्यादोष (चोरी, अफवा) लागण्याची परंपरा आहे .
विसर्जन व उत्सवाचा समारोप
१० दिवसांच्या धार्मिक उत्सवानंतर अनंत चतुर्दशी (शनिवार, ६ सप्टेंबर २०२५) रोजी गणेश विसर्जन होते .
विसर्जनासाठी पारंपरिक जलाशयांचा वापर करावा, परंतु पर्यावरणपुरक पद्धती (जसे इमर्शन टँक्स किंवा पिट) वापरल्यास जलसंकट व प्रदूषण कमी होते .
पर्यावरणपूरक उपाय व संवर्धन
- मातीच्या मूर्तीचा वापर फार शुभ व पर्यावरणपूरक आहे—विसर्जनानंतर विघटून जल प्रदूषण होत नाही .
- शाडू क्लेपुरवठा करणाऱ्या उपक्रमांसारखे धोरणात्मक प्रयत्न अर्थपूर्ण आहेत, जसे ठाणे महापालिकेनं स्थानिक कलाकारांना मोफत शाडू क्ले व वर्कस्पेस उपलब्ध करून दिले आहे .