उत्तराखंडच्या चमोली जिल्ह्यात, हिमालयाच्या कुशीत वसलेलं एक खास गाव आहे – द्रोणागिरी. हे गाव रामायणातील एका अद्वितीय धार्मिक आस्था आणि परंपरेने सांगेनवीन इतिहासाची जाणीव करून देते. या लेखात, आपण त्या गावाशी संबंधित पौराणिक विश्वास, स्थानिक परंपरा, आणि त्यापारंपारचा विरोध कसा संततींतून पुढे नेला जातो, ते पाहणार आहोत.
पौराणिक कादंबरीचा अनोखा पैलू
रामायणानुसार, लक्ष्मणावर रावणपुत्र मेघनादाच्या बाणामुळे गंभीर आशा आली असता, लक्ष्मणोद्धारासाठी संजीवनी औषधी घेण्याचं काम हनुमानवर सोपवण्यात आलं. तात्काळ Himalayan च्या द्रोणागिरी पर्वतावर पोहोचून, हनुमान जरी औषधी ओळखू शकले नाही तरी त्यांनी पर्वताचा मोठा भाग उचलून लंका पाठवला .
श्रद्धा का नाही – एका विरोधाची कथा
पण द्रोणागिरी गावातील लोकांसाठी हा वीरता नव्हे, तर पवित्र भूमीचा अपमान होता. असा विश्वास आहे की त्या पर्वतावर स्थानिक देवता Latu Devta ध्यानात होते; हनुमानांनी पर्वताचा भाग काढून घेतल्यामुळे त्या देवतेचे खुळे (या रूपकात, भाग) नुकसान झाले होय . त्यामुळे गावात हनुमानाचे नाव घेणं, त्यांची पूजा, दर्जेदार लाल ध्वज लावणं, हे सर्व ठाकराईने निषिद्ध आहे. जर कसलीही व्यक्ती हनुमानाची पूजा करण्याचा प्रयत्न करीत असेल, तर त्या व्यक्तीला समाजाने बहिष्कृतही केलं जात असे .
परंपरा आणि परिष्कृत व्यवस्थापन
द्रोणागिरी गावात ही परंपरा पिढ्यान्पिढ्यांपर्यंत अजूनही जपली जाते. लोक सांगतात की त्यांची वापरकर्त्यांकडे श्रद्धा पर्वतात आहे, देवतेमध्ये नाही. या पर्वताला ते तुमचे देव मानतात आणि त्याच आधारावर पूजा करतात .
विशेष बाब म्हणजे, वार्षिक द्रोणागिरी पर्वताची पूजा (June महिन्यात) आयोजन केली जाते. त्यावेळी, स्त्रियांच्या हस्ताने केलेली देणगी किंवा अन्न स्वीकारिले जात नाही; ही परंपरा त्या तात्कालिक वृद्ध स्त्रीशी संबंधीत लोककथेविषयी आहे जी हनुमानाला मार्ग दाखवताना त्यांना पर्वताचा ठोस भाग काढण्यास प्रवृत्त केली होती. त्या वृद्ध स्त्रीला त्या अनुशार बहिष्कृतही करण्यात आले होते .
पर्यटन, औषधी वनस्पती, आणि आधुनिक महत्त्व
द्रोणागिरी हिमालयीन परिसरात वनस्पतींची समृद्धता आहे. लोकपरंपरेनुसार, अनेक औषधी झाडं येथे आहेत—जसं की कटुकी (Kutki), जे पोटदुखी, ताप यासाठी त्यांची वापर केली जाते . काही संशोधकांनी तसेच Sanjeevani Booti प्रमाणे प्रभाव असलेली वनस्पतिं शोधण्याचा प्रयत्न केला आहे, पण अद्याप कोणतीही औषधी वनस्पती संजीवनी समोर आलेली नाही .
शासनाने गावापर्यंत मोटरमार्गाच्या बांधकामाची प्रक्रिया सुरू केली आहे. ही रस्ता सुविधा पुरवल्यानं पर्यटन आणि तीर्थाटनाला नवीन चालना मिळेल — आणि स्थानिक जीवनाला आवक‑जावक, आरोग्यसेवा आणि इतर मूलभूत सोयींमध्ये सुधारणा घडवण्यास मदत होईल .
निष्कर्ष
द्रोणागिरी हे गाव म्हणजे एक धार्मिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक दृष्ट्या अद्वितीय ठिकाण आहे — जिथे हनुमानाची कथा आदराची नव्हे, तर विरोधाची आहे. ही कथा पिढ्यान्पिढ्या लोकांपर्यंत पोहोचली आहे, त्यांच्याशी गुंतलेली आहे. आजदिवशी हा प्रदेश पर्यटनासाठी, धार्मिक ध्येयांसाठी आणि आयुर्वेदिक संशोधनासाठी भविष्यात एक संभाव्य केंद्र बनू शकतो.