कोकणची निसर्गसमृद्धता — हिरवाई, नदी-ओढे, समुद्रकिनारे, पर्वतरांगांमधले शुद्ध हवामान — याला कुठलाही देणार नाही म्हणता येणार नाही. पण हाच निसर्ग आज अनेक संकटांनी ग्रस्त आहे. अशाच परिस्थितीत मराठी सिने जगताला एक महत्त्वाचा सामाजिक-वातावरणीय संदेश देणारा चित्रपट “दशावतार” घेऊन आला आहे. दिग्दर्शक सुबोध खानोलकर यांनी या चित्रपटातून “निसर्ग व विकास” यांच्या संघर्षाचा पारंपरिक कलात्मक मंथन केला आहे.
कथानक आणि संदेश
चित्रपटाच्या केंद्रस्थानी आहे बाबुली (दिलीप प्रभावळकर), जो दशावताराचे कलाकार आहे. तो आपल्या कलेबद्दल प्रामाणिक, निष्ठावंत असून त्याच्या कलात्मक परंपरेप्रती व निसर्गाप्रतीही त्याला खोल प्रेम आहे. निसर्गत: त्याला वाटते ‘पायाखाली मुंगीही मरू नये’ — ही भावना त्याच्या जीवनशैलीतून जाणवते.
त्याचा मुलगा माधव (सिद्धार्थ मेनन) काही आर्थिक तंगीनंतर नोकरीचा पर्याय स्वीकारतो. बाबुलीला वाटते की कलाप्रेम असला तरी आपण जगण्यासाठी निसर्गाला दिलेली वचनं कधी कधी डावलली जातात. त्यामुळे नोकरी स्वीकारलेल्या माधवच्या आयुष्यात प्रसंग येतात जिथे त्याला पर्यावरण, कला आणि कुटुंब यांच्यात संतुलन साधावं लागतं.
हे चित्रपट केवळ कोकणातील ‘दशावतार कला’ची जपणूक नाही तर समकालीन समस्यांवर — खाणकाम, औद्योगिकीकरण, पर्यावरणाचे दूषण, शाश्वत विकास — देखील प्रकाश टाकतो.
कोकण आणि पर्यावरणीय संकट
कोकणचा निसर्ग अद्याप काही प्रमाणात अबाधित आहे, पण तो सुरक्षेच्या किनाऱ्यावर आहे.
- दाभोळ एनरॉन प्रकल्प एक वेळ मोठी चर्चा घेऊन आला, त्यातील घोटाळे व पर्यावरणीय परिणामांमुळे लोकांमध्ये जागरूकता वाढली.
- औष्णिक विद्युत प्रकल्प, खाणकाम, रासायनिक उत्पादने अशा प्रकल्पांनी कोकणच्या परिसंस्थेवर धोका निर्माण केला आहे.
- या संकटांना दौरे देण्यासाठी, “दशावतार” या चित्रपटाने केवळ भय दाखवणं नाही, तर हलका “जागो जागो” असा आवाहन करुन देशाच्या समृद्ध निसर्गाला राखण्याचा उपायही सुचवतो.
कलात्मक अभिव्यक्ती आणि अभिनय
दिलीप प्रभावळकर यांनी ‘बाबुली’च्या भूमिकेत खूपसं काही सांगितलं आहे — कलाप्रेम, प्रामाणिकपणा व निसर्गप्रेम याचा संगम.
माधवची भूमिका असलेला सिद्धार्थ मेनन, त्याचा संघर्ष, नैतिकता आणि समाजातील जबाबदाऱ्या यांच्यातील अंतर्विरोध, ते देखील प्रभावीपणे उभा आहे.
गुरू ठाकूर, प्रियदर्शनी इंदलकर, वंदना सोमण, अभिनेय बेर्डे, महेश मांजरेकर इत्यादी छोट्या-मोठ्या भूमिका देखील कथेला वजन देतात.
चित्रपटात निसर्गाचा सुंदर टॉन वापर, कोकणच्या नैसर्गिक दृश्यांची छायाचित्रणकला, पारंपरिक संगीत आणि सांस्कृतिक रंग – हे सर्व मिळून “दशावतार” एक दृश्यानुभवही ठरतो.
“दशावतार”चे महत्त्व
- जागोठ जागरूकता – पर्यावरणीय संकट, विकास व नैसर्गिक संतुलन यावर समाजातील लोकांना विचार करायला भाग पाडतो.
- परंपरेचा टिकाव – दशावतार कला लोप होत असताना तिला नवे जीवन देण्याचा प्रयत्न.
- कला आणि सामाजिक जबाबदारी याचा संतुलित संवाद.
- स्थानीयतेचा जागतिक संदेश — कोकणचा प्रसंग खास असून अनुभव जागतिकही आहे — पर्यावरण रक्षण व शाश्वत विकास हे जगभराचे विषय आहेत.
“दशावतार” पाहण्यासारखा आहे का?
हो — जर तुम्हाला अशी कथा आवडती असेल जिथे तुमच्या निसर्गप्रेमाला कलात्मक साद, सामाजिक संदेश आणि भावनिक गुंफण मिळते — “दशावतार” नक्की बघावी. चित्रपटगृहात जाणे एक अनुभव आहे; त्यातून निसर्गाशी जुळलेलं काहीतरी कायमच तुमच्यात राहील.