बर्मिंगहॅम, इंग्लंडमधील हे औद्योगिक यशाचे आणि क्रांतिकारक बदलांचे केंद्र, आज भारतीय उपखंडाला जवळचे वाटत असले तरी, एकेकाळी याच शहरातून भारतात औद्योगिक क्रांतीची एक नवी दिशा सुरू झाली होती. 1786 साली ईस्ट इंडिया कंपनीने बर्मिंगहॅममधील दोन उद्योजकांना करोडोंचे नाणी तयार करण्याचे काम दिले — आणि या एका ऐतिहासिक घटनेने भारत-इंग्लंड दरम्यानी औद्योगिक बंधांचा पाया टाकला .
बर्मिंगहॅम, मॅथ्यू बोल्टन आणि सोहो मिंट
मॅथ्यू बोल्टन हा बर्मिंगहॅमचा एक प्रख्यात उद्योगपती व तंत्रसज्जेतज्ञ होता, ज्याने सोहो मँन्युफॅक्टरी स्थापून नवीन यंत्रणेद्वारे नाण्यांची निर्मिती सोपी केली . या सोहो मिंटमध्ये त्यांनी स्थापन केलेल्या स्टीम‑चालित प्रेसने 70 ते 84 नाण्यांच्या प्रति मिनिटाला स्ट्राइकिंगची क्षमता दिली, ज्यामुळे खोट्या नाण्यांचे प्रमाण घसरले आणि प्रमाणबद्ध, दीर्घजीवी नाणी तयार होऊ लागली .
भारतासाठी नाण्यांचे महत्त्व
१७८० च्या दशकापासून ईस्ट इंडिया कंपनीने भारतात व्यापाराचे व प्रशासनाचे प्रमाण वाढवले. त्याच वेळी, भारतात चलनाभावामुळे आर्थिक व्यवहारावर विपुल परिणाम होत होता. अशावेळी बर्मिंगहॅममध्ये उत्पादित मान्यताप्राप्त नाण्यांनी भारतातील चलनाची गरज भागवायला मदत केली. कंपनीने 1786 साली बर्मिंगहॅममधील उद्योजकांना नाण्यांच्या मोठ्या प्रमाणात निर्मितीचे आदेश दिले .
नाण्यांमुळे निर्माण झालेले औद्योगिक नाते
या नाण्यांमुळे भारतातील चलन व्यवस्थेत सुधारणा झाली, आणि एक प्रकारे औद्योगिक पातळीवरील बदलांचा बीज रुजले. बर्मिंगहॅममधील तंत्रज्ञानाचा वापर करून India मध्ये औद्योगिक व मिंटिंग संबंधाचे नवीन अध्याय सुरू झाले. परिणामी, भविष्यातील औद्योगिक यंत्रणा व मास‑प्रोसेसिंगचे स्वरूप हळूहळू भारतात रुजू लागले.
निष्कर्ष
असाच एक नाण्यांशी संबंधित संदर्भ, साधा दिसला तरी त्यामागे एक व्यापक अर्थ असतो. बर्मिंगहॅमचे त्या एक नाण्यामुळे भारतात औद्योगिक व आर्थिक विचारांची सुरुवात झाली — जिथून पुढे अनेक काटेकोर विकासाची सुत्रे बांधली गेली.