प्रस्तावना
भारतातील अंतराळ संशोधन संस्थेने (ISRO) ठाम घोषणा केली आहे—2035 पर्यंत भारताकडे स्वतःचे अंतरिक्ष स्टेशन कार्यान्वित होणार आहे. “Bharatiya Antariksh Station” (BAS) या नावाने ओळखली जाणारी ही कल्पना, देशाच्या अंतराळ क्षितीजाला नवीन गती देण्यास सज्ज आहे.
BAS चे स्वरूप आणि अवकाशीय बांधकाम
BAS एक मॉड्युलर (module‑based) स्टेशन असेल, ज्याला एकूण पाच मुख्य घटक (modules) असेल—Base, Core‑Docking, Science, Laboratory आणि Common Working Module. हे सुमारे 27 × 20 मीटर आकाराचे असेल आणि 400–450 किमी अंतराळ कक्षेत फिरत राहील, ज्यात 3 ते 6 पर्यंत अंतराळवीर रहातील .
BAS‑01 म्हणजेच प्रथम मॉड्युल 2028 मध्ये लाँच होईल, तर पूर्ण स्टेशन 2035 पर्यंत अंतिम रूप घेईल .
महत्त्वाचे फायदे आणि उद्दिष्टे
1. तांत्रिक सामर्थ्य आणि स्वावलंबन
या प्रकल्पात životयंत्रणा (life‑support systems), किरण संरक्षण (radiation shielding), लाम्बीकालीन ढांचे आणि सुरक्षितता यांसारख्या अत्याधुनिक तंत्रज्ञानांचा उपयोग होणार आहे — जे भारताला मानव‑युक्त अंतराळ प्रवासात एक नवीन पायरीवर ठेवेल .
2. आंतरराष्ट्रीय सहभाग आणि ज्ञानसंपन्नता
European Space Agency (ESA) सह ISRO ने सहयोग केला आहे — डॉकेबल व्यवस्थेपासून परकीय अंतराळवीरांच्या सहभागापर्यंतची समन्वय साधण्याच्या उद्दिष्टांसह .
3. अंतराळ अर्थव्यवस्था आणि नवप्रवर्तन
इंटरनेट, पृथ्वी‑निरीक्षण, उपग्रह वाहतूक या क्षेत्रातील विकासामुळे भविष्यात भारताची अंतराळ अर्थव्यवस्था $40–44 billion चे होण्याची शक्यता आहे आणि यात BAS महत्त्वाची भूमिका पार पडेल . तसेच, microgravity‑based संशोधनात नवे आश्चर्यकारक शोधांची अपेक्षा आहे .
4. दूरगामी मानवी अंतराळ कार्यक्रमासाठी जबाबदारी
Gaganyaan मानव‑अंतराळ कार्यक्रमाच्या यशस्विततेनंतर, रविवारात भारत Moon वर मानव सोडण्याचे (2040 पर्यंत) आणि नंतर अंतरिक्ष स्टेशन चालवण्याचे ध्येय घेऊन पायी आहे .
5. बर्यापैकी आर्थिक आणि राजनैतिक आव्हाने
पर्यायी खर्च, जीवनोत्तर सेवा (life course services), दीर्घकालीन देखभाल आणि सार्वजनिक पाठबळ या सर्व गोष्टी या योजनेला सुरक्षित व दिर्घकालीन बनवण्यासाठी आवश्यक आहेत .
समारोप
भारतीय अंतरिक्ष स्टेशन BAS हा प्रकल्प देशाच्या तांत्रिक क्षमतांचा, आत्मविश्वासाचा आणि आंतरराष्ट्रीय सहकार्याचा निष्कर्ष आहे. 2028 मध्ये पहिला मॉड्युल आणि 2035 मध्ये पूर्ण कार्यान्वयित चरण हे या योजनेचे ठळक टप्पे ठरतील. Gaganyaan, Chandrayaan, Aditya‑L1 सारख्या मिशननंतर भारताची अंतरिक्ष यात्रेची कहाणी आता अधिक दिग्दर्शकतेने पुढे चालू ठेवली जाणार आहे.