अलीकडेच झालेल्या एअर इंडिया विमान अपघातानंतर अनेक महत्त्वाचे प्रश्न समोर आले आहेत — विमा दावे कसे चालतात? जबाबदारी कोणाची? आणि अपघातग्रस्त प्रवासी व त्यांच्या कुटुंबियांना आर्थिक मदत कशी मिळते?
प्रवाशांना मिळणारे नुकसानभरपाई हक्क
भारत Montreal Convention, 1999 या आंतरराष्ट्रीय कराराचा भाग आहे. त्यानुसार एअरलाईनला प्रत्येक प्रवाशासाठी 113,100 SDRs (Special Drawing Rights) म्हणजेच सुमारे ₹1.2 कोटी पर्यंत नुकसानभरपाई देणे बंधनकारक आहे. जर एअरलाईनकडून दुर्लक्ष झाल्याचे सिद्ध झाले, तर ही रक्कम आणखी वाढू शकते.
घरेलू उड्डाणांसाठी 1972 चा वायु वहन अधिनियमDGCA च्या नियमांनुसार प्रवाशांना नुकसानभरपाई दिली जाते. अपघातानंतर ३० दिवसांच्या आत अंतरिम रक्कम देणे आवश्यक असते.
विमा दावे कोण भरतो?
एअर इंडिया सारख्या विमान कंपन्यांकडे मोठ्या प्रमाणावर विमा संरक्षण असते. प्रत्यक्ष भरपाई ही विमा कंपन्या व अंतरराष्ट्रीय पुनर्विमा कंपन्या (Reinsurers) करतात. विमा सहसा दोन मुख्य प्रकारांमध्ये विभागलेला असतो:
- Hull Insurance (हुल विमा): विमानाचे नुकसान किंवा संपूर्ण नष्ट होणे यासाठी.
- Liability Insurance (दायित्व विमा): प्रवाशांच्या मृत्यू, जखम, किंवा तृतीय पक्षाच्या संपत्तीचे नुकसान यासाठी.
विमानाचे नुकसान आणि जमिनीवरील परिणाम
जर विमान पूर्णपणे नष्ट झाले असेल, तर विमा कंपनी पूर्वनिर्धारित विमा रक्कम (उदा. $100 मिलियन) भरते. जमिनीवरील कोणी व्यक्ती जखमी झाला किंवा संपत्तीचे नुकसान झाले, तर तृतीय पक्ष दायित्व विमा अंतर्गत भरपाई दिली जाते.
क्रू सदस्य व कायदेशीर खर्चासाठी संरक्षण
विमानातील क्रू सदस्यांसाठी कर्मचारी विमा व वेतनभरपाई योजना असते. जर पीडितांच्या नातेवाईकांनी न्यायालयात दावा केला, तर एअरलाईनकडे कायदेशीर खर्च विमादाव्याची प्रक्रिया व वेळापत्रक
दाव्याची प्रक्रिया पुढीलप्रमाणे असते:
- DGCA/AAIB मार्फत प्राथमिक तपास
- कुटुंबीयांकडून विमा दावा सादर
- विमा कंपनीमार्फत पडताळणी व मूल्यांकन
- ३० दिवसांत अंतरिम रक्कम
- ६ ते २४ महिन्यांत अंतिम निकाल
शासकीय मदत आणि अनुग्रह रक्कम
सरकार अपघाताच्या गंभीरतेनुसार अनुग्रह (Ex Gratia) स्वरूपात अतिरिक्त मदत जाहीर करते. ही रक्कम ₹५ लाख ते ₹१० लाख दरम्यान असू शकते.
आकड्यांपलीकडचे मानवी नुकसान
विमा हे आर्थिक नुकसान भरून काढण्याचे साधन असले तरी माणसाचे आयुष्य याने परत मिळू शकत नाही. अशा दुर्घटना आपल्याला सुरक्षिततेचे महत्त्व आणि प्रभावी नियमांची गरज अधोरेखित करतात.
या प्रकरणातील पुढील तपशील आणि भरपाई प्रक्रियेवरील अद्यतने लवकरच…