परिचय
भारताच्या सर्वोच्च न्यायालयाने एका अतिशय संवेदनशील आणि महत्वपूर्ण निर्णयात स्पष्ट केले आहे की, विभक्त किंवा घटस्फोट झालेल्या पालकांच्या मुलांना दोन्ही पालकांपासून प्रेम आणि स्नेह मिळण्याचा नैसर्गिक हक्क आहे. मुलांना त्यांच्या पालकांच्या वैयक्तिक वादात अडचणीत न अडकवता त्यांच्या भावनिक सुरक्षिततेला सर्वोच्च प्राधान्य दिले पाहिजे .
न्यायालयाचे विश्लेषण
न्यायालयाने म्हटले आहे की:
- मुलांचे कल्याण सर्वोपरि: विभक्तता आणि भौगोलिक अंतर हे मुलांच्या भावनिक आणि मानसिक कल्याणावर नकारात्मक प्रभाव टाकू नयेत, हे न्यायप्रक्रियेचा केंद्रबिंदू असायला हवा.
- भावनिक-मानसिक सुरक्षितता महत्वाची आहे: मुलांच्या विकासासाठी त्यांच्या दोन्ही पालकांशी स्नेही संबंध ठेवणे अत्यंत गरजेचे आहे.
- धर्मनिरपेक्षित दृष्टिकोन: वाद असला तरी प्रेमाचा हक्क लहान मुलावर फाटेल असा कल दिला जाऊ नये.
पूर्ववर्तनाची कानूनी पार्श्वभूमी
ही निर्णयप्रवणता मोठ्या प्रमाणात आधीच्या न्यायसंगत सूत्रांशी जुळते. “हिंदू विवाह अधिनियम, 1955” व “Guardian and Wards Act, 1890” तसेच विविध सुप्रीम कोर्टच्या प्रकरणांमध्ये मुलांच्या कल्याणाला सर्वोच्च मानले गेले आहे . न्यायालयाने चांगल्या वातावरण, समर्पित पालक, व मुलांच्या मतांचे गांभीर्य या तत्वांना मान्यता दिली आहे.
अलीकडील संदर्भ – मानसिक कल्याणाचा आधार
आपल्या देशातील सर्वोच्च न्यायालयाने नुकत्याच एका केस मध्ये (जुलै 2025) आधीच्या आदेशाला परत घेत मुलाला नैराश्य आणि तणाव जाणवल्याने मातेलाचे संगोपन पुन्हा प्राप्त करून दिले. न्यायालयाने नमूद केले की, असे हदयद्रावक परिणाम दाखवणारे निर्णय कठोर किंवा यांत्रिक नसून, मुलांच्या मानसिक स्वास्थ्याला अनुकूल असायला हवेत .
हा निर्णय का महत्वाचा?
- भावनिक कल्याणाला न्यायप्रक्रियेत स्थान
- मुलांना दोन्ही पालकांची साथ मिळणे त्यांच्या आत्मविश्वास, सामाजिक सुसंवाद आणि मानसिक घडामोडीसाठी अत्यावश्यक आहे.
- न्यायिक संवेदनशीलतेचा झाका
- कानूनी प्रक्रिया कठोर असू शकते, परंतु यामागे parens patriae तत्त्व अंतर्भूत केले जाते—मुलांच्या हितासाठी न्यायालय एक संवेदनशील भूमिका स्वीकारते.
- प्रभावाचा संदेश
- हे निर्णय पालकांसाठीही एक संदेश आहे की, वैयक्तिक मतभेद कितीही असल्या तरी, मुलांच्या हितासाठी दोघांनीही आपले वर्तन बरोबर ठेवणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
सर्वोच्च न्यायालयाचा हा निर्णय हा एक न्यायप्रक्रियात्मक व भावनिक दृष्ट्या अतिशय पुढाकार घेणारा टप्पा आहे. विभक्त पालकांच्या विभाजनात मुलांना भावनिकदृष्ट्या सुरक्षित ठेवण्याचा हक्क आहे, आणि न्यायालया अथवा पालकांनी हे लक्षात घेणे अत्यंत आवश्यक आहे.