जर्मनीतील सापडलेल्या जीवाश्म संशोधनातून हे स्पष्ट झाले आहे की अंदाजे १५ कोटी वर्षांपूर्वी एका प्रचंड वादळात हवेत उडत असतानाच दोन लहान टेरोसॉर प्रजातींचे (Pterodactylus antiquus) प्राणी जागतिक इतिहासात ‘आकाशातील बळी’ म्हणून नोंदले गेले आहेत. या घटनेमुळे डायनासोरांच्या जीवनशैलीबद्दल, त्यांच्या संवेदनशीलतेबद्दल आणि जग बदलण्याची परिस्थितीबद्दल नवीन दृष्टीकोन प्राप्त झाला आहे.
जीवाश्मसंशोधन व निष्कर्ष
- हे दोन्ही टेरोसॉर Pterodactylus antiquus प्रजातीचे होते, ज्यांचा पंखांचा विस्तार सुमारे २० सेंटीमीटर (८ इंच) इतका होता — हा आकार त्यांना छोट्या पक्ष्यांसारखा बनवतो.
- हे नमुने त्यांच्या सर्वात कमी आकाराच्या जीवाश्मांपैकी आहेत. प्रौढ Pterodactylus antiquus चे पंख सुमारे १.१ मीटर (≈ ३.५ फूट) इतके मोठे असायचे.
- संशोधकांनी हे नाव ‘लकी’ आणि ‘लकी II’ असे ठेवले आहे — त्या दुर्दैव असलेल्या परिस्थितीत सापडलेले हे दोन नमुने.
मृत्यूचे कारण
शोधामुळे असे दिसून आले की हे टेरोसॉर एका प्रचंड वादळात अडकले होते:
- वादळाचे जोर – जोरदार गारपीट, वारा आणि प्रचंड लाटांचे संच हे प्राणी हवेतून खाली ढकलणार्‍या प्रकारचे होते.
- पाणी आणि वाऱ्याचा प्रवाह – या दोन्हींच्या मूळ घटकांनी टेरोसॉरना तलावात फेकले आणि त्या ठिकाणी पुरातत्त्वशास्त्रज्ञांना त्या शवाळ स्थितीत सापडले.
- शारीरिक संरचना – या प्रजातीची हाडं पातळ आणि पोकळी होती, म्हणजेच हलकी असल्यानं उडण्यासाठी योग्य होत्या, परंतु अशा प्रकारच्या कठोर परिस्तिथीत टिकण्यास अपुरी ठरली.
महत्त्व
- अशा प्रकारची घटना जीवाश्म तज्ञांसाठी अनमोल ठरते कारण ती केवळ प्राण्याचे हाड नाहीतर त्यांच्या मृत्यूची स्थिती, पर्यावरणीय संकट, आणि त्यांच्या जीवन चक्राबद्दलची माहिती देते.
- हे नमुने सांगतात की जगाच्या इतिहासात हवामानाचे बदल आणि प्ररंभिक वातावरणीय आव्हानं किती तीव्र असू शकतात, अगदी हवेत उडण्यास सक्षम प्राण्यांसुद्धा त्या परिस्थितींच्या सामना करू शकत नव्हते.
- सामान्यपणे हे देखील दिसते की हा प्रकार त्यांच्या लोकसंख्येचा बऱ्याचदा काही भाग एकाच वेळी नष्ट होण्याचा कारण बनत असेल, ज्यामुळे प्रजातींच्या उत्क्रांतीवर आणि प्रसारावर मोठा परिणाम झाला असेल.
भविष्यातील संशोधनासाठी दिशा
- अन्य प्रदेशात तसेच त्याच कालखंडातील जीवाश्म तपासल्यास हे दिसू शकते की अशी वादळे स्थानिक नव्हती, तर विस्तारित भूगोलिक परिणामकारक घटक होती.
- उडणाऱ्या डायनासोरांच्या हाडांच्या रचनेचा अधिक तपशीलवार अभ्यास केल्यास त्यांची हार मॉडेलिंग आणि हवामान प्रबंधन धोरणांबद्दल सैद्धांतिक दृष्टी देऊ शकतो.
- या नमुन्यांच्या पार्श्वभूमीतील जलाशय, भूगर्भीय स्थिती आणि इतर जीवांची उपस्थिती यांचा अभ्यास करुन त्या काळातल्या परिसंस्थेचा समग्र आढावा घेता येईल.