सजीव सृष्टीतील अनुकूलन व विविधता विषयी 65 महत्वाचे नोट्स:
1. सजीव सृष्टीत विविधता पृथ्वीवरील भिन्न वातावरणीय परिस्थितींमुळे येते.
2. वनस्पतींची विविधता: पृथ्वीवर अनेक रंगबेरंगी फुले असणाऱ्या, विविध आकारांच्या वनस्पती आहेत.
3. प्राण्यांची विविधता: जलचर, नभचर, उभयचर, भूचर, सरपटणारे अशा विविध प्रकारांमध्ये प्राणी विभागले जातात.
4. अनुकूलन म्हणजे काय?: सजीवांचा त्यांच्या परिसराशी जुळवून घेतलेला बदल म्हणजे अनुकूलन.
विविध प्रदेशांतील वनस्पतींचे अनुकूलन
5. वनस्पतीतील अनुकूलन: विविध हवामानानुसार वनस्पतींच्या अंगकांमध्ये अनुकूलन झालेलं असतं.
6. जलीय वनस्पतीचे अनुकूलन: कमळ, जलपर्णी यांची पाने व खोडे पाण्यावर तरंगण्यासाठी विशेष रचना असतात.
7. वाळवंटी वनस्पतीचे अनुकूलन: निवडुंगासारख्या वनस्पतींचे पाने काट्यांमध्ये रुपांतरीत होऊन पाण्याची बचत करतात.
8. हिमप्रदेशातील वनस्पतीचे अनुकूलन: देवदार आणि पाईनसारखे शंक्वाकार वृक्ष हिमवृष्टीला तग देतात.
9. जंगलातील वनस्पतींचे अनुकूलन: सूर्यप्रकाश मिळवण्यासाठी वृक्ष उंच वाढतात आणि वेली त्यांना आधार मिळवतात.
10. गवताळ प्रदेशातील वनस्पती: या ठिकाणी तंतुमय मुळे असणारे गवत जमिनीची धूप थांबवते.
11. वनस्पतींच्या पानांवरील मेणाचट थर: पानांचे सडणे थांबवतो.
12. अनुकूलनासाठी खोडांची रचना: निवडुंगाच्या खोडात पाणी साठवले जाते, म्हणून ते मांसल असते.
13. जलाशयातील वनस्पतींचे अनुकूलन: त्यांच्या मुळा तळाशी घट्ट रुजून ठेवतात.
14. अरुंद पानांच्या जलीय वनस्पती: पाण्याच्या प्रवाहाला सहन करतात.
15. जलपर्णीची रचना: मुळासहित पाण्यावर तरंगते.
16. हवेच्या पोकळ्या असलेले खोड: जलीय वनस्पती पाण्यावर तरंगू शकतात.
17. अळू आणि कमळाच्या पानांचे पाणी ओघळणे: मेणचट थरामुळे पाणी टिकत नाही.
18. कमळाच्या मुळांची विशेषता: ते तंतुमय असतात, तळाशी घट्ट धरलेले.
विविध पर्यावरणीय घटकांचा सजीव सृष्टीवर परिणाम
19. वाळवंटी वनस्पतींची पाण्याची साठवणूक: पानांच्या अभावामुळे खोड प्रकाश संश्लेषण करते.
20. उंटाचे अनुकूलन: उंटाचे शरीर वाळवंटी भागाशी जुळलेले आहे.
21. पाईनच्या झाडांचे शंक्वाकार आकार: हिम साचू नये म्हणून उपयोगी.
22. सूचिपर्णी वृक्षांची जाड साल: थंडीतही झाडाला सुरक्षित ठेवते.
23. जंगलातील वेलींचे अनुकूलन: सूर्यप्रकाशासाठी इतर झाडांना आधार घेतात.
24. तणाव असलेले वेलींचे खोड: आधार मिळवून वर वाढण्यास मदत करते.
25. गवताचे तंतुमय मुळे: जमिनीची धूप थांबवतात.
26. दाट जंगलातील वृक्षांची स्पर्धा: सूर्यप्रकाश मिळवण्यासाठी स्पर्धा होते.
27. गवताळ प्रदेशातील कमी उंचीचे गवत: सशासारख्या प्राण्यांना लपण्यासाठी सुरक्षितता देते.
28. डोंगरउतारावरील गवत: मुळांनी मातीची धूप थांबवते.
29. सुरण व बटाटा: जमिनीखाली अन्न साठवतात, अनुकूलनाचा एक प्रकार.
30. अमरवेलीचे परजीवी जीवन: पोषकद्रव्ये आधारक वनस्पतींमधून शोषते.
31. अमरवेलीचे पिवळे तंतुमय खोड: अन्न शोषणासाठी.
32. बुरशीचे तंतू: पिष्टमय पदार्थांवर वाढतात.
33. बुरशीमध्ये हरितद्रव्य नसते: म्हणून ती प्रकाश संश्लेषण करू शकत नाही.
34. नायट्रोजनची गरज असणाऱ्या वनस्पती: कीटकांचे भक्षण करून नायट्रोजन मिळवतात.
35. व्हीनस फ्लायट्रॅपचे अनुकूलन: कीटक पकडण्यासाठी विशेष रचना.
36. कीटकभक्षी वनस्पतींचे पाने: कीटक आकर्षित करून त्यांना पकडतात.
37. वाळवंटी वनस्पतींचा मेणचट थर: पाण्याची वाफ होण्यापासून प्रतिबंधित करतो.
38. निवडुंगाच्या खोडाची हिरवळ: प्रकाश संश्लेषणासाठी वापरली जाते.
39. वाळवंटातील खोलवर पसरलेली मुळे: पाण्याच्या शोधात जमिनीत खोलवर जातात.
40. सूचिपर्णी वृक्षांचे अनुकूलन: शंकूच्या आकारामुळे हिम साचत नाही.
41. साधारणतः शीतप्रदेशातील वनस्पती: कमी सूर्यप्रकाश मिळाल्यामुळे कमी वाढतात.
परिसरातील बदलांनुसार सजीवांमध्ये झालेली अनुकूलने
42. उष्णकटिबंधातील झाडे: उष्णतेमुळे पाणी कमी वापरतात.
43. बर्फाळ प्रदेशातील झाडांची पर्णसंख्या कमी: पाण्याचा वापर कमी करतात.
44. गवताळ प्रदेशात लहान उंचीचे झाडे: हवामानाशी जुळवून घेतात.
45. दाट जंगलातील झाडांची पर्णरचना: मोठ्या पानांच्या स्वरूपात असते.
46. वनस्पतींची फुलांची रंगसंगती: कीटकांना आकर्षित करण्यासाठी.
47. काही वनस्पतींमध्ये नायट्रोजन शोषण्याचे गुणधर्म: जमिनीतील नायट्रोजन कमी असलेल्या प्रदेशांत.
48. काही वनस्पतींची तंतुमय मुळे: पोषकद्रव्ये शोषून घेण्यासाठी.
49. नदीकाठच्या वनस्पतींचे अनुकूलन: पाण्याच्या उपलब्धतेनुसार अंगकात बदल.
50. काही वनस्पतींमध्ये लवचीक देठ: पाण्याच्या प्रवाहात वाकतात, पण मोडत नाहीत.
51. खोडाची घनता व लवचीकता: जलीय वनस्पतींना पाण्यावर तरंगण्यास मदत करते.
52. मांसल पाने असलेल्या वनस्पती: पाण्याची साठवण करतात.
53. मुळांची विविधता: काही वनस्पतींच्या मुळांचा आकार विशेष असतो, जसे तंतुमय.
54. उभयचर वनस्पती: जमीनीवर आणि पाण्यातही वाढतात.
55. वनस्पतींचे खोड हे साठवणुकीसाठी उपयोगी: पाण्याचा तुटवडा असलेल्या प्रदेशांत.
56. प्रत्येक वनस्पतीचे परिसराशी जुळवून घेतलेले अनुकूलन: जसे वाळवंटी वनस्पतींमध्ये काटे.
57. प्राण्यांमधील अनुकूलन: भिन्न प्रकारच्या हवामानांशी जुळवून घेतलेले.
58. कीटकभक्षी वनस्पतींचे विशेष फुले: कीटकांना आकर्षित करतात.
59. अमरवेल परजीवी वनस्पती: पोषकद्रव्ये शोषण्यासाठी आधारक वनस्पतींवर अवलंबून.
60. फुलांच्या रंगांची विविधता: परागणासाठी कीटकांना आकर्षित करण्यासाठी.
61. जंगलातील झाडांची पर्णसंख्या जास्त असते: सूर्यप्रकाशाची उपलब्धता कमी असल्याने.
62. नायट्रोजन-शोषक वनस्पतींची पाने: विशेषरित्या बदललेली असतात.
63. सूर्यप्रकाश मिळण्यासाठी झाडांची उंची वाढवणारी वेली: जंगली प्रदेशांत.
64. अन्नग्रहणासाठी वनस्पतींची अनुकूलन प्रक्रिया: कीटकभक्षण व परजीवीपणा.
65. उंच वाढणाऱ्या वनस्पतींचा उपयोग: वनस्पतींचा पर्यावरण